Im bardziej polegamy na sztucznej inteligencji (AI), tym mniej trafnie oceniamy własne możliwości. Nowe badania pokazują, że korzystanie z narzędzi sztucznej inteligencji, takich jak chatboty, nie tylko pomaga nam wykonywać lepsze zadania, ale także sprawia, że myślimy, że jesteśmy lepsi, niż w rzeczywistości, nawet jeśli tak nie jest. Zjawisko to, odwrotność dobrze znanego efektu Dunninga-Krugera, ma głębokie implikacje dla tego, jak się uczymy, podejmujemy decyzje i utrzymujemy umiejętności krytycznego myślenia.
Efekt Dunninga-Krugera w odwrotnej kolejności
Efekt Dunninga-Krugera, nazwany na cześć psychologów Davida Dunninga i Justina Krugera, opisuje, jak osoby o niskich kompetencjach w określonej dziedzinie mają tendencję do przeceniania swoich umiejętności, podczas gdy osoby o wysokich kompetencjach często je niedoceniają. Dzieje się tak dlatego, że ci, którym brakuje umiejętności, nie mają wystarczającej samoświadomości, aby przyznać się do swoich braków.
Jednak naukowcy z Uniwersytetu Aalto w Finlandii, a także ich koledzy z Niemiec i Kanady odkryli, że sztuczna inteligencja wywraca tę dynamikę do góry nogami. Kiedy ludzie używają sztucznej inteligencji do rozwiązywania problemów, wszyscy mają tendencję do przeceniania swoich wyników, niezależnie od ich rzeczywistego poziomu umiejętności. Użytkownicy, którzy najlepiej znają się na sztucznej inteligencji – ci, którzy czują się najlepiej i polegają na tych narzędziach – wykazują największą pewność siebie.
Jak sztuczna inteligencja zniekształca poczucie własnej wartości
Badanie, opublikowane w wydaniu Computers in Human Behaviour z lutego 2026 r., objęło 500 uczestników, którym przydzielono zadania logicznego rozumowania w ramach testu wstępnego na studia prawnicze (LSAT). Połowa mogła korzystać z ChatGPT, a druga połowa nie. Następnie z obiema grupami przeprowadzono wywiad na temat ich wyników i samooceny tego, jak dobrze sobie poradziły.
Wyniki były uderzające: użytkownicy sztucznej inteligencji konsekwentnie oceniali swoją wydajność wyżej niż osoby niebędące użytkownikami, nawet jeśli ich rzeczywista wydajność była porównywalna lub gorsza. Naukowcy przypisują to temu, co nazywają „odciążaniem poznawczym” – tendencji do polegania na sztucznej inteligencji, która myśli za nas, redukując nasz wysiłek umysłowy i krytyczną ocenę.
Kompromis: wydajność kontra samoświadomość
Kiedy korzystamy ze sztucznej inteligencji, często akceptujemy pierwszą otrzymaną odpowiedź bez dalszych pytań i sprawdzania. To powierzchowne zaangażowanie omija normalne pętle sprzężenia zwrotnego krytycznego myślenia, co utrudnia ocenę naszej własnej dokładności. W rezultacie możemy wykonać lepszą pracę dzięki sztucznej inteligencji, ale tracimy zdolność dokładnej oceny, jak dobrze to robimy.
Badanie wykazało również, że różnica między użytkownikami o wysokich i niskich kwalifikacjach zmniejsza się, gdy w grę wchodzi sztuczna inteligencja. Dzieje się tak, ponieważ sztuczna inteligencja pomaga każdemu w pewnym stopniu osiągać lepsze wyniki, tworząc u wszystkich fałszywe poczucie kompetencji.
Szersze implikacje
Wygładzenie efektu Dunninga-Krugera niesie ze sobą kilka zagrożeń. W miarę jak stajemy się bardziej zależni od sztucznej inteligencji, nasza dokładność metapoznawcza – nasza zdolność myślenia o sposobie myślenia – może ucierpieć. Bez rygorystycznej samooceny ryzykujemy, że staniemy się niewiarygodnym źródłem informacji i podejmiemy decyzje oparte na niewystarczających informacjach.
Naukowcy ostrzegają, że tendencja ta może prowadzić do narastania klimatu błędnego podejmowania decyzji i stopniowej erozji umiejętności krytycznego myślenia. Im bardziej umiemy posługiwać się sztuczną inteligencją, tym większe jest prawdopodobieństwo, że przecenimy nasze możliwości, co pogłębi problem.
Trendy atrakcyjne
Aby złagodzić to ryzyko, badanie sugeruje, że twórcy sztucznej inteligencji powinni zmienić sposób udzielania odpowiedzi, tak aby zachęcić do zadawania dalszych pytań. Zadając użytkownikom pytania takie jak „Jak pewny jesteś tej odpowiedzi?” lub „Czego może ci brakować?”, sztuczna inteligencja może pomóc przywrócić pewien poziom świadomości metakognitywnej.
Ostatecznie badanie uwydatnia krytyczny paradoks w erze sztucznej inteligencji: chociaż narzędzia te mogą poprawić produktywność, mogą również podważyć umiejętności potrzebne do dokładnej oceny tej produktywności. Kluczem jest zapewnienie, że sztuczna inteligencja będzie uzupełniać, a nie zastępować nasze własne zdolności krytycznego myślenia.
