Kunnen we ongewenste herinneringen veranderen? Een recent project van neurowetenschapper Steve Ramirez en zijn collega’s biedt een fascinerende inkijk in het potentieel om herinneringen bij knaagdieren kunstmatig te beheersen, wat hoop biedt voor toekomstige behandelingen voor angst en depressie. Dit herschreven verslag, aangepast naar Ramirez’s “How to Change a Memory” (Princeton University Press, 2025), beschrijft het baanbrekende onderzoek en de persoonlijke betekenis ervan.
Het gewicht van angst en de zoektocht naar verlichting
Gevoelens als angst zijn, hoewel vaak onzichtbaar voor anderen, een onontkoombaar onderdeel van de menselijke ervaring. We worden regelmatig geconfronteerd met stressfactoren – een sollicitatiegesprek, een aankomend examen, een eerste date – en onze hersenen bereiden ons natuurlijk voor op verschillende uitkomsten. Hoewel deze waakzaamheid gezond is en voorbereiding en hard werken aanmoedigt, kan ze slopend worden als de angst overweldigend wordt, wat mogelijk kan leiden tot geestelijke gezondheidsproblemen. Het brede scala aan triggers en ervaringen die bijdragen aan angst onderstreept de complexe en geïndividualiseerde aard van het geheugen en benadrukt de cruciale rol ervan bij het vormgeven van onze emotionele toestand.
De persoonlijke reis van Ramirez heeft zijn onderzoek diepgaand beïnvloed. Getuige zijn van de worsteling van zijn moeder met paniekaanvallen spoorde hem aan om een directe, wetenschappelijk gefundeerde aanpak te onderzoeken om dergelijke slopende aandoeningen te verlichten. Hij en zijn team probeerden positieve herinneringen kunstmatig te activeren om de symptomen van angst en depressie tegen te gaan.
Een hersengerichte benadering van het geheugen
De kern van het project was het direct beïnvloeden van de hersenen om het evenwicht te herstellen. Ramirez en zijn laboratoriumpartner, Xu Liu, probeerden de herinneringen bij knaagdieren onder controle te houden, waarbij ze zich lieten inspireren door psychologisch onderzoek naar het “ongedaan makende effect van positieve emoties” door Barbara Fredrickson en collega’s. Dit onderzoek toonde aan dat positieve emoties de negatieve effecten van stress op de hersenen en het lichaam fysiologisch kunnen tegengaan.
Het evenwicht herstellen door positieve herinneringen
Om dit concept te testen, ontwierpen Ramirez en Liu een experiment met knaagdieren. De dieren werden in een doos geplaatst met twee kleppen: de ene gaf suikerwater en de andere zorgde voor gewoon water. Meestal vertonen knaagdieren een voorkeur voor suikerwater, maar knaagdieren die angst- of depressie-achtig gedrag vertonen, vertonen vaak een willekeurige voorkeur tussen de twee kleppen.
De cruciale innovatie van het onderzoeksteam was het gebruik van optogenetica – een techniek die licht gebruikt om genetisch gemodificeerde neuronen te controleren – om positieve herinneringen te reactiveren. Door zich te richten op cellen in de hippocampus, een hersengebied dat essentieel is voor het geheugen, konden ze deze herinneringen ‘wakker maken’. Zoals Ramirez het uitdrukt, was het een ‘chique, hightech Proustiaanse madeleine’, die de rijke herinneringen aan het verleden oproept.
Het effect was opmerkelijk. Toen de laser positieve herinneringen opwekte, fleurden de muizen op, scanden hun omgeving en kozen snel de klep met suikerwater. Binnen een uur herstelde het reactiveren van positieve herinneringen het gedrag van de dieren naar een gezonde basislijn, waardoor ook hersengebieden werden geactiveerd die verband hielden met beloning en motivatie.
Langetermijnvoordelen en een pad voorwaarts
Verder onderzoek, geleid door studente Briana Chen, bracht nog indrukwekkendere resultaten aan het licht. Het chronisch reactiveren van positieve herinneringen, tweemaal daags gedurende ongeveer een week, verlichtte niet alleen de symptomen van angst en depressie, maar bevorderde ook de groei van nieuwe cellen in de hersenen, wat zowel voordelen op de korte als op de lange termijn aantoonde.
Geïnspireerd door de Research Domain Criteria (RDoC), een neurocentrische benadering van de geestelijke gezondheidszorg, stelde het team zich voor om hun biologische bevindingen te combineren met cognitieve gedragstherapieën om effectievere interventies te ontwikkelen.
Een persoonlijke herinnering en de kracht van verbinding
Ramirez maakt ook gebruik van persoonlijke ervaringen om de kracht van positieve herinneringen te illustreren. Hij vertelt over een jeugdherinnering met zijn moeder, een cruciaal moment waarop ze samen zijn hoogtevrees overwonnen door in een dorpsvijver in El Salvador te springen. Dit geheugen, rijk aan cognitieve en emotionele componenten, belichaamt het potentieel van herinneringen om onze perspectieven opnieuw vorm te geven en blijvende kracht te bieden.
Positieve herinneringen zijn enkele van de krachtigste biologische hulpmiddelen die in onze hersenen beschikbaar zijn.
Het onderzoek van Ramirez biedt een fascinerende inkijk in de mogelijkheden om het geheugen te manipuleren om het mentale welzijn te verbeteren, en onderstreept het diepgaande verband tussen geheugen, emotie en de gezondheid van de hersenen. Uiteindelijk benadrukt de studie het potentieel om de eigen hulpbronnen van de hersenen te benutten om lijden te verlichten en veerkracht te bevorderen
